Van kleurrijke vinkjes tot gitzwarte raven: Justien van der Winkel creëert de mooiste vogels van afgedankte kleding, zijden sjaals en borduurgaren. Ze maakt ze met liefde en geeft ze een ziel, maar eenmaal af laat ze ze ook net zo makkelijk uitvliegen.
Kun je je eerste zelfgemaakte vogel nog herinneren?
“Dat was een koolmeesje dat ik in 2016 maakte voor mijn zus. Zij is vogelaar en ik wilde haar verrassen op haar verjaardag. Via Instagram volgde ik al een poosje accounts van mensen die geweldige dingen doen met stoffen en borduren: textielkunstenaars als @misterfinchtextiles, @zazamerrick en @karennicol1. Ik had even daarvoor een partij kussenhoesjes van dupion-zijde op de kop getikt, met het idee daar iets mee te gaan doen. Geïnspireerd door Instagram dacht ik: laat ik eens proberen een vogel te maken. En die lukte best aardig.”
Dit klinkt alsof je twee rechterhanden hebt, klopt dat?
“Als kind tekende ik veel – ook vogels – en ik ben opgeleid als docent beeldende vorming waarbij de nadruk ligt op tekenen, schilderen en handvaardigheid. Ik heb lesgegeven aan kinderen, als illustrator gewerkt en ik was locatiescout in de reclamebranche. Met textiel bezig zijn was dus nieuw voor me. Alhoewel… mijn oma kon heel mooi borduren. Als kind had ik bij haar mijn eigen sigarendoosje met draadjes en stofjes. En mijn moeder was heel goed met de naaimachine, ze maakte kleding. Een broer van mijn opa was beeldhouwer en een andere restaureerde meubels. Met je handen bezig zijn zit dus wel in de familie.”
Hoe maak je zo’n vogel?
“Ik heb twee manieren. Voor de kleine vogels – tot formaat merel – heb ik een stuk of tien patronen die ik zelf heb gemaakt. Ik knip de stof en naai de delen aan elkaar. Vervolgens vul ik de vogel met wol. Daarna begint het finetunen door ze, gedeeltelijk, te borduren. Voor de grote exemplaren maak ik eerst een frame van ijzerdraad. Zo’n vogel is zwaarder en moet goed kunnen staan, vandaar. Sowieso begin ik altijd eerst met de snavel. Die snijd ik meestal uit een tak van een berk of wilg. Nadat die aan het frame is bevestigd, begint het opvullen van het lijf en het omwikkelen ervan met stof. Dat is een soort ‘beeldhouwen’ met textiel. Het borduren dat ik hierbij doe is niet alleen decoratief, ik bepaal er ook de vorm mee. Ik trek de draad flink aan, waardoor de stof strakker komt te staan, of borduur steek over steek om zo volume toe te voegen.”
Maak je ook weleens een pechvogel; mislukt er weleens eentje?
“Het kopje is voor mij allesbepalend. De oogjes komen van een bedrijf dat ook aan taxidermisten levert. Voor het borduren gebruik ik behalve gewoon borduurgaren ook kunstzijde uit India en pure zijde. Vooral dat laatste garen is supermooi en fijntjes. Wel moeilijk te verwerken, want het valt snel uit elkaar, dus je gebruikt korte draadjes. Ik verwerk de garens door elkaar om de levendigheid van een vogel te vergroten. Als het kopje geen ziel heeft, wat soms gebeurt, stop ik ermee.”
Er zijn talloze borduursteken. Heb je een favoriet?
Lachend: “Borduren is misschien een groot woord, want eigenlijk gebruik ik maar één steek: de backstitch of stiksteek. Ik zie het borduren meer als ‘verf’, als kwaststreken. Alleen zet ik ze met naald en draad. Het grappige is, mijn tekenstijl en handschrift zijn een beetje ‘rommelig’ en zo zijn mijn borduursteken ook.”
Wat vind je er zo leuk aan?
“Natuurlijk ga ik voor een mooi eindresultaat, maar het hele proces eromheen vind ik het allerleukst. Dat begint al bij het uitzoeken van de stof. Zijde vind ik mooi en fijn om mee te werken, al is het ook kwetsbaar en moet ik het soms verstevigen – dat heb ik al doende geleerd. Ook wol en linnen zijn favoriet. Ik haal het overal en nergens vandaan, maar in stoffenzaken kom ik nooit. Eerder verzamel ik het in kringloopwinkels – hier vond ik ooit een geweldig wollen krijtstreeppak waar ik kraaien en een raaf van heb gemaakt. Of een vriendin geeft me een zijden blouse die ze niet meer draagt. Tweedehands zijden sjaals heb ik ook.
Laat ik het zo zeggen: ik kan jaren vooruit. Waar voor mij ook de uitdaging inzit, is het leren van nieuwe borduurtechnieken. Zo heb ik onlangs lunéville ontdekt (een ambachtelijke Franse techniek waarbij beide zijden van een borduurwerk mooi en ‘bruikbaar’ zijn en die vaak wordt ingezet door grote modehuizen, red.). Daarbij wordt een zijden organzastof strak opgespannen aan een houten frame. Met een soort haaknaald maak je vervolgens lusjes-steken.”
Vind je het belangrijk dat de vogels natuurgetrouw zijn?
“Mijn werkplek – het oude bureau is nog van mijn opa geweest – is bezaaid met vogelknipsels uit tijdschriften en boeken waar ik regelmatig een blik op werp. Laatst maakte ik een kaketoe, met zo’n kromsnavel. Dan speur ik eindeloos op internet naar informatie, hoe groot zo’n snavel is bijvoorbeeld.
Tegelijkertijd vind ik creatieve vrijheid ook belangrijk. Ik vertaal een bestaande vogel naar textiel en dat betekent dat ik niet altijd natuurgetrouwe keuzes maak. De rug van een kaketoe is eigenlijk wit, maar dat vond ik niet mooi. Dan steek ik daar een paar zalmroze veren in. Of ik maak een roodborstje in de juiste kleuren, maar wel van bloemetjesstof.”
Heb je een favoriete vogel?
“Mensen vragen me vaak: waarom vogels? Ik kan allerlei mooie antwoorden verzinnen als ‘omdat ze vrijheid symboliseren’, of ‘ze zijn magisch want ze kunnen vliegen’ of ‘hun verenkleed is de haute-couture-van-de-natuur’, maar eerlijk gezegd: ik heb geen idee. Kraaien, raven en kauwen vind ik mooi om te zien.
Jaren geleden heb ik een tijdje een kauw opgevangen die niet kon vliegen. Zulke slimme dieren zijn dat, het beestje kon mijn lach perfect nadoen. Na een halfjaar, eenmaal aangesterkt, hebben we ’m weer losgelaten. Nee, het was niet zoals in films: we hebben hem daarna nooit meer gezien. Maar dat geeft niet. Zo’n vogel hoort niet in een kooi, die moet de lucht in, naar buiten. En dat geldt ook voor mijn creaties, die ik regelmatig in opdracht maak. Er afstand van doen vind ik niet moeilijk. Ik laat ze graag uitvliegen, dan is er weer ruimte voor nieuwe.”
De vogels van Justien zijn te zien op haar Instagramaccount @van_der_winkel.
CREDITS: TEKST EVELYN VAN DRIEL | FOTOGRAFIE PEGGY JANSSEN | STYLING ANNELIES MORRIS
Meer inspirerende creatievelingen
- We zijn verliefd op de beeldschone borduurwerken van Annelies Morris. Haar naaimachine, vellen papier – het liefst handgeschept – en de natuur inspireren Annelies tot de mooiste borduursels van bloemen en planten, zoals judaspenning, schermbloemen en papaverbollen.
- Oude en antieke kasten zijn in goede handen bij Sacha Vink. Met gevonden materialen – en met respect voor de oorspronkelijke maker – tovert ze ze om tot eigentijdse juweeltjes. ‘Kijkdozen’ waar je de mooiste spullen in kunt zetten – bekijk ze hier.
